Phần mềm mã nguồn mở là gì? Ưu điểm và nhược điểm của loại phần mềm này

Phần mềm mã nguồn mở có thể là thuật ngữ còn xa lạ với nhiều người nhưng thực tế, hầu như chúng ta đều đã và đang tiếp xúc, sử dụng các phần mềm có mã nguồn mở. Vậy phần mềm mã nguồn mở là gì? Bài viết dưới đây của Rabiloo sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm của phần mềm mã nguồn mở, nhận biết được chính xác đặc điểm cơ bản của loại phần mềm mã nguồn này cũng như biết được những ưu và nhược điểm của phần mềm của nó. 

Phần mềm mã nguồn mở là gì?

Mã nguồn là một phần của phần mềm mà hầu hết người dùng máy tính không bao giờ nhìn thấy. Các lập trình viên sử dụng mã nguồn để thay đổi cách hoạt động của một phần mềm hay một ứng dụng. Khi có quyền truy cập mã nguồn, các lập trình viên có thể thêm tính năng, sửa đổi hoặc thay thế một số phần không phù hợp trong phần mềm. 

Phần mềm mã nguồn mở (Open Source Software) là loại phần mềm với mã nguồn công khai, bất kỳ ai cũng có thể kiểm tra, sửa đổi và năng cấp cho phần mềm mã nguồn mở. Điều này có nghĩa là mọi người có thể sử dụng chỉnh sửa, kiểm tra và phân phối lại mã nguồn theo theo ý muốn, tuân theo các điều kiện được đặt ra bởi nhà phát triển.

Phần mềm mã nguồn mở giúp người dùng sử dụng một cách công khai

Ví dụ: WordPress là một hệ thống quản lý nội dung (CMS - Content Management System) mã nguồn mở, được thiết kế để tạo và quản lý trang web một cách dễ dàng. WordPress sử dụng hệ thống themes (giao diện) và plugins (tiện ích) để tùy chỉnh và mở rộng chức năng của trang web. Người dùng có thể chọn từ hàng nghìn themes và plugins để thay đổi giao diện và thêm các tính năng mới một cách dễ dàng. 

Đặc điểm cơ bản của phần mềm mã nguồn mở

Mã nguồn mở không dừng lại ở một hình thức phần mềm,  mà nó còn giúp tạo nên một cộng đồng đặc biệt cho người dùng và các nhà phát triển bằng những đặc điểm nổi trội.

Mã nguồn công khai

Mỗi dự án mã nguồn mở đều nắm giữ hai yếu tố quan trọng: sự minh bạch và khả năng kiểm soát. Điều này được thể hiện ở việc công khai mã nguồn giúp người dùng xem xét và hiểu rõ cách mà phần mềm hoạt động.Các lập trình viên có thể kiểm soát phần mềm theo ý tưởng vì họ đã có trong tay mã nguồn.  Việc công khai mã nguồn không chỉ thúc đẩy sự minh bạch mà còn tạo cơ hội cho sự đóng góp và phát triển chung, đặt người dùng vào trung tâm trải nghiệm phần mềm.

Mã nguồn mở minh bạch và kiểm soát

Quyền tự do sử dụng

Quyền tự do sử dụng là đặc điểm chủ chốt của mã nguồn mở, mang lại cho người dùng quyền sửa đổi, tùy chỉnh, và phân phối phần mềm mà không gặp các hạn chế của giấy phép độc quyền. Sự tự do này không chỉ tạo ra tính linh hoạt và tùy chỉnh cao mà còn thúc đẩy sự đa dạng và sáng tạo trong cộng đồng người dùng và nhà phát triển.

Sự hỗ trợ từ cộng đồng

Một trong những đặc điểm nổi bật khác của loại phần mềm này là có sự hỗ trợ từ cộng đồng. Người dùng và nhà phát triển trong cộng đồng đóng góp kiến thức, kinh nghiệm và sự chăm sóc để giúp giải quyết vấn đề và cải thiện phần mềm. Thông qua diễn đàn, mailing list, và các nền tảng trao đổi thông tin, sự tương tác tích cực giữa thành viên cộng đồng tạo nên một môi trường hỗ trợ đa dạng và linh hoạt, giúp phần mềm mã nguồn mở ngày càng hoàn thiện.

Sự hỗ trợ từ cộng đồng

Ưu và nhược điểm của phần mềm mã nguồn mở

Phần mềm mã nguồn mở đã trở thành một lực lượng mạnh mẽ trong nhiều khía cạnh của ngành công nghiệp và cộng đồng. Ngoài việc cung cấp những lợi ích độc đáo, phần mềm mã nguồn mở không chỉ mở rộng sự lựa chọn cho người sử dụng mà còn thúc đẩy sự hợp tác và đổi mới trong cộng đồng lập trình. Tuy nhiên, bên cạnh những tiện ích đó, nó cũng đi kèm với một số nhược điểm khó tránh khỏi và cần được xem xét một cách cẩn thận. 

Ưu điểm của mã nguồn mở là gì?

Tiết kiệm chi phí

Hầu hết các mã nguồn mở không đòi hỏi chi phí cho quá trình tải về và sử dụng, làm giảm đáng kể áp lực tài chính đối với cá nhân, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Người dùng có thể tự do điều chỉnh và thay đổi mã nguồn theo nhu cầu cụ thể mà không phải đối mặt với những chi phí lớn liên quan đến phát triển và sở hữu phần mềm.

Đồng thời, tính miễn phí của mã nguồn mở khuyến khích sự sáng tạo. Người dùng có thể dễ dàng tiếp cận và thử nghiệm phần mềm mà không cần đầu tư lớn, tạo điều kiện cho sự đổi mới và phát triển trong cộng đồng người sử dụng.

Tuy nhiên, nếu bạn muốn tùy chỉnh mã nguồn mở để phù hợp với nhu cầu cụ thể của bạn, bạn có thể phải chi trả cho các dịch vụ phát triển tùy chỉnh. Một số dự án mã nguồn mở cung cấp phiên bản "pro" hoặc các dịch vụ hỗ trợ có phí cho doanh nghiệp, nơi người dùng có thể nhận được sự hỗ trợ chuyên nghiệp và các tính năng bổ sung. 

Mặc dù không hoàn toàn miễn phí, việc sử dụng mã nguồn mở vẫn mang lại sự tiết kiệm đáng kể so với việc phát triển phần mềm từ đầu. Chúng ta có thể tận dụng cơ sở mã nguồn mở đã có sẵn, giảm bớt đáng kể thời gian và chi phí phát triển. Điều này không chỉ giúp nhanh chóng triển khai dự án mà còn giảm rủi ro và chi phí liên quan đến việc xây dựng từ đầu.

Hoạt động tự do và linh hoạt

Mã nguồn mở không chỉ đơn thuần là miễn phí mà còn mang lại quyền tự do tuyệt đối cho người dùng sử dụng và tùy chỉnh phần mềm theo nhu cầu cụ thể của họ.

Khi sử dụng mã nguồn mở để tạo ra các phần mềm và ứng dụng, thông qua việc tự do sử dụng và phân phối, người dùng không bị ràng buộc bởi các giới hạn về bản quyền. Điều này đồng nghĩa với việc người dùng có quyền tự do sử dụng, sao chép, phân phối và thay đổi mã nguồn mà không cần xin phép từ chủ sở hữu.

Khả năng linh hoạt trong phân phối cũng là một đặc tính quan trọng. Người dùng có thể phân phối và chia sẻ phần mềm một cách rộng rãi mà không cần phải lo lắng về các chi phí giấy phép. Điều này không chỉ tạo điều kiện cho sự linh hoạt về quyền lợi sử dụng mà còn khuyến khích sự sáng tạo thông qua việc chia sẻ mã nguồn.

Từ những ưu điểm này, hệ thống mã nguồn mở không chỉ mở rộng quyền tự do của người dùng mà còn tạo nên một thế giới phong phú với sự linh hoạt và tuỳ biến không giới hạn. Tự do và linh hoạt trong hệ thống mã nguồn mở không chỉ là đặc tính kỹ thuật mà còn là yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển và sáng tạo trong ngành công nghiệp phần mềm.

Dễ dàng phát hiện các rủi ro về bảo mật

Mã nguồn mở cho phép các chuyên gia bảo mật từ cộng đồng xem xét và kiểm tra mã nguồn. Với việc công khai mã nguồn, bất kỳ ai đều có thể tìm ra các lỗ hổng bảo mật, hạn chế, hoặc lỗi về quyền riêng tư. Không có bất kỳ phần "ẩn" nào trong mã, điều này giúp giảm rủi ro về các lỗ hổng bảo mật được giấu kín đồng thời tạo điều kiện cho việc tìm và khắc phục các lỗ hổng một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn, giúp cải thiện tính bảo mật của hệ thống. 

Ngoài ra, khả năng kiểm soát tính năng của mã nguồn mở là một lợi ích quan trọng trong bảo mật. Người dùng có thể tùy chỉnh và điều chỉnh cụ thể từng phần của phần mềm, tắt bớt những tính năng không cần thiết và giảm điểm tấn công. Điều này tạo ra một môi trường linh hoạt và an toàn, nơi người dùng có quyền lực lựa chọn và kiểm soát đầy đủ.

Tóm lại, mã nguồn mở mang đến ưu điểm bảo mật bằng cách công khai mã nguồn, tạo điều kiện cho kiểm tra công khai, minh bạch và sự kiểm soát, cũng như sự hỗ trợ và phản hồi từ cộng đồng. Điều này giúp cải thiện tính bảo mật và đảm bảo an toàn cho người dùng.

Hỗ trợ đông đảo từ cộng đồng

Với sự đa dạng về kiến thức và kỹ năng từ người dùng và lập trình viên, mọi vấn đề liên quan đến phần mềm có thể được phát hiện và giải quyết một cách nhanh chóng. Cộng đồng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đề xuất và phát triển các tính năng mới, đưa ra giải pháp sáng tạo và duy trì môi trường tích cực. 

Điều này không chỉ tạo ra một quy trình phát triển liên tục mà còn giúp tăng khả năng ổn định và bảo mật của phần mềm mã nguồn mở. Sự tương tác tích cực và sự đóng góp từ cộng đồng không chỉ làm phong phú dự án mà còn tạo ra một cộng đồng chủ động, sẵn sàng hỗ trợ nhau và duy trì sức sống của mã nguồn mở.

Nhược điểm của mã nguồn mở là gì?

Thiếu sự hỗ trợ từ nhà phát triển

Một trong những nhược điểm chính của mã nguồn mở là thiếu sự hỗ trợ chính thức từ nhà phát triển. Trong môi trường không có sự hỗ trợ này, người dùng có thể gặp khó khăn khi cần giải quyết vấn đề kỹ thuật, sửa lỗi, hoặc đơn giản là khi gặp khó khăn trong quá trình triển khai và sử dụng.

Sự thiếu hỗ trợ chính thức có thể dẫn đến việc người dùng phải phụ thuộc chủ yếu vào cộng đồng người dùng để tìm giải pháp cho vấn đề của họ. Trong trường hợp này, thông tin có thể không được đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy cao.

Các doanh nghiệp và tổ chức thường cần sự ổn định và sự chắc chắn trong quá trình triển khai và sử dụng phần mềm. Thiếu sự hỗ trợ chính thức có thể tạo ra nguy cơ về tính ổn định và an toàn của hệ thống, đặc biệt là khi có vấn đề phức tạp cần sự can thiệp chuyên sâu.

Nguy cơ tấn công cao 

Mặc dù sự kiểm soát từ cộng đồng có thể giúp tăng cường bảo mật và phát hiện các rủi ro, tuy nhiên phần mềm mã nguồn mở lại dễ dàng bị tấn công. Các đoạn mã nguồn được công khai dẫn đến việc bất kỳ ai cũng có thể xem xét và tìm kiếm các lỗ hổng. Điều này có thể tạo điều kiện cho các hacker tìm ra và tận dụng lỗ hổng trước khi chúng được khắc phục.

Thêm vào đó, việc duy trì tính an toàn của mã nguồn mở yêu cầu sự chú ý liên tục từ cộng đồng và các nhóm phát triển. Nếu một dự án không đủ tài trợ hoặc không có sự quan tâm đủ, các lỗ hổng bảo mật có thể tồn tại trong thời gian dài, tạo ra rủi ro cho người sử dụng.

Tính tương thích bị hạn chế

Một trong những nhược điểm của mã nguồn mở đôi khi là khả năng tương thích giữa các dự án và hệ thống không đảm bảo. Mặc dù sự linh hoạt và tự do tùy chỉnh là một trong những ưu điểm lớn của mã nguồn mở, nhưng cũng có thể tạo ra thách thức khi tích hợp với các giải pháp khác nhau.

Vấn đề có thể phát sinh khi mỗi dự án mã nguồn mở có cách tiếp cận và kiến trúc riêng biệt. Điều này làm tăng khả năng xung đột giữa các thư viện, phiên bản, hoặc ngôn ngữ lập trình, tạo ra khả năng không tương thích giữa chúng. Khi cố gắng tích hợp nhiều dự án mã nguồn mở vào một hệ thống lớn, người phát triển có thể phải đối mặt với công việc tích hợp và xử lý xung đột.

Giao diện người dùng phức tạp

Một trong những nhược điểm đáng lưu ý của mã nguồn mở là tính phức tạp của giao diện người dùng. Trong một số trường hợp, các dự án mã nguồn mở có thể có giao diện khó sử dụng hoặc đòi hỏi sự hiểu biết kỹ thuật sâu rộng từ người sử dụng.

Sự phức tạp này có thể đến từ sự chuyên sâu về công nghệ hoặc sự tập trung vào tính năng và khả năng tùy chỉnh, thay vì trải nghiệm người dùng. Người sử dụng không chuyên nghiệp hoặc không có kiến thức kỹ thuật có thể gặp khó khăn trong việc làm quen với giao diện, gây ra ngưỡng học cao và làm giảm sự tiếp cận cho đối tượng rộng lớn người dùng.

Kết luận

Mã nguồn mở hiện nay là một trong những sự lựa chọn phổ biến đối với những doanh nghiệp có nhu cầu phát triển phần mềm bởi những ưu điểm về chi phí, thời gian hay tính chất của nó. Tuy nhiên, việc lựa chọn hình thức phát triển phần mềm nói chung và phát triển phần mềm mã nguồn mở nói riêng cần phải có kế hoạch đúng đắn nhằm tạo ra phần mềm phù hợp nhất với doanh nghiệp. 

Với gần 10 năm kinh nghiệm tư vấn và phát triển phần mềm, Rabiloo có thể hỗ trợ doanh nghiệp trong việc thiết kế và phát triển phần mềm phù hợp nhất, giúp tối ưu tiềm năng doanh nghiệp của bạn.